این پایان‌نامه که موفق به دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته اندیشه سیاسی در اسلام از پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی شد، پژوهشی است که سمیرا ستاری‌وند باسمنج با رهنمایی دکتر گیتی پورزکی انجام داده و در سال ۱۳۹۹ از آن دفاع کرده است. در چکیده پایان‌نامه چنین می‌خوانیم: 

امروزه نقش احزاب به‌عنوان حلقه اتصال حاکمیت و مردم و همچنین مهم‌ترین رکن دموکراسی برای همگان آشکار است. احزاب سیاسی بر شیوه حکومترانی بسیار تأثیرگذار هستند. در ایران نیز حزب سابقه‌ای پربار دارد و اندیشمندان بسیاری به آن پرداخته‌اند و بسیاری از افراد برای مبارزات و عملی ساختن اندیشه‌های خود شیوه تشکیل حزب را انتخاب کرده‌اند. در این پژوهش اندیشه‌های شهید بهشتی به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین چهره حزبی ایران و گروه فدائیان اسلام به عنوان یکی از تاثیرگذارترین گروه­های سیاسی معاصر در ایران، مورد بررسی قرار گرفته است. مسئله­ی اصلی  این تحقیق بررسی مقایسه‌ای تفاوت‌ها و شباهت‌ها میان این دو دیدگاه در زمینه ­ی ساختار، عملکرد و اهداف احزاب سیاسی است.

روشی که در برای این منظور به کار رفته است روش تحلیل مقایسه‌ای توصیفی است و نتایج بررسی‌ها حاکی از این است که مبانی فکری و هستی‌شناسی شهید بهشتی و شهید نواب در مورد انسان با هم تفاوت‌های بسیاری دارند. در بررسی انسان‌شناسی در یک طرف آثار اندیشمندی قرار دارد که به‌خوبی اندیشه‌های خود را ساخته و پرداخته کرده و در قالب‌های متنوع مطرح نموده است اما در سوی دیگر منابع کمی در اختیار داریم که دقیقاً به همین موضوع پرداخته باشند بنابراین، اندیشه‌های از میان بیانیه‌ها و یا ادبیاتی که نوشته سایر افراد هستند استخراج شده است. اما تفاوت اصلی علاوه بر وجود منابع و آثار اندیشه‌ای در زمینه انسان‌شناسی، در نوع نگاه به انسان است. انسان در اندیشه شهید بهشتی موجودی دارای عقل معرفی می‌شود که توان تشخیص درستی یا نادرستی وحی را داراست و به کمک عقل و وحی مسیر خود را می‌یابد اما در اندیشه شهید نواب انسان به‌واسطه فطرتی که دارد وحی را قبول می‌کند چراکه وحی دقیقاً منطبق بر فطرت بشری است و سپس با عقل خود سنجیده و تصمیم می‌گیرد که به آن ایمان بیاورد. از سوی دیگر انسان در اندیشه شهید بهشتی در دوران غیبت و عصر جدید، توان قانون گذاری دارد و می‌تواند با تکیه بر عقل و وحی مسیری برای خود ایجاد کند. اما در اندیشه شهید نواب انسان حق تدوین قانون ندارد و باید به همان قوانینی که از سوی خداوند در قرآن کریم نازل شده است اکتفا کند.

همچنین نتایج نشان می‌دهند که مفهوم حزب از نظام فکری شهید بهشتی به‌صورت ساخت‌یافته قابل‌استخراج است و در ادبیات مستقلی به حزب و تشکیلات پرداخته شده است ولی در اندیشه گروه فدائیان اسلام نه‌تنها ادبیاتی مربوط به حزب وجود ندارد بلکه حزب در اندیشه شهید نواب جایگاهی نداشته است. علاوه بر این در سه محور مقایسه‌ای این پژوهش تفاوت‌های جدی بین اندیشه شهید بهشتی و گروه فدائیان اسلام آشکار شده است. در محور ساختار حزب، داشتن ساختاری مبتنی بر اسلام نقطه اشتراک است. اما در زمینه روابط درون حزبی، در اندیشه شهید بهشتی، روابط ساخت یافته و مبتنی بر نوعی سلسله‌مراتب هستند اما در اندیشه فدائیان اسلام روابط به شکل مرامی و مسلکی و مراد و مریدی است. تفاوت  درحیطه­ی عملکرد حزب، مربوط به نقدپذیری  است، در اندیشه شهید بهشتی انتقاد درون حزبی کاملاً بدون اشکال است اما در اندیشه فدائیان اسلام، انتقاد نوعی اعلام گسست از گروه و اعلام استقلال است. در محور عملکرد یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها باور به مرکزیت ولایت‌فقیه و ارجحیت آن بر حزب در اندیشه شهید بهشتی است که در اندیشه فدائیان مطرح نشده است. تفاوت دیگر در نحوه تبلیغات و عضوگیری است که فدائیان این کار را با برگزاری سخنرانی‌های هیجان انگیز و تحریک افراد انجام می‌دادند حال آنکه در اندیشه شهید بهشتی ثبت‌نام اولیه و در ادامه کادر سازی و تربیت نیرو و صرف زمان برای آموزش کامل نیرو مدنظر است. در محور اهداف حزب، نشر آموزه‌های اسلام، مقابله با خودرایی‌ها و تحریک نیروی ساکن جامعه ازجمله اهداف مشترک هستند. این موارد را می‌توان در اندیشه‌های هر دو شهید مشاهده کرد. اما نقطه تفاوت در اهداف در لزوم پرورش استعدادهاست که شهید بهشتی بر آن بسیار تأکید داشتند اما در اندیشه شهید نواب، مطرح نیست. همچنین شهید نواب مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف حزب را اتحاد میان جامعه مسلمین به‌خصوص اهتمام به مسئله فلسطین و رژیم غاصب اسرائیل می‌دانند ولی در اندیشه شهید بهشتی آنچه به‌عنوان روح تشکیلات شناخته می‌شود و بسیار مهم است کشف و پرورش استعدادهاست.

در نهایت نتایج مقایسه در زمینه اقدامات حزبی و تشکیلاتی نشان می‌دهد که هرچند فدائیان اسلام عملکردی جمعی و حزب گونه داشته‌اند اما فاقد روح تشکیلاتی بوده‌اند. همچنین از بررسی‌ها و نتایج چنین برمی‌آید که اقدامات گروه فدائیان اسلام به‌هیچ‌عنوان مورد تائید و رضایت اندیشمندان و علمایی همچون شهید بهشتی نبوده است.

متن پایان‌نامه همانند دیگر پژوهش‌های علمی درباره اندیشه شهید بهشتی به‌منظور بهره‌برداری پژوهشگران در پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در دسترس قرار گرفته است. بدیهی است ذکر هرگونه مطلبی تنها به ذکر مأخذ و مشخصات کامل آن مجاز خواهد بود.

دریافت PDF پایان نامه بررسی مقايسه‌ای مفهوم حزب در انديشه شهيد بهشتی و شهید نواب (فدائيان اسلام)