معمای مذاکره

سه کانال ارتباطی با آمریکا

دیدار دکتر بهشتی با مسوولان آمریکایی اولین بار توسط سازمان مجاهدین خلق ایران که از حامیان اشغال سفارت آمریکا بود، مطرح شد. دکتر ابراهیم یزدی،وزیر خارجه دولت موقت نیز طی این 3 دهه بارها به وقوع این دیدارها اشاره کرده و خواستار انتشار متن مذاکرات شده بود.

یزدی به 3 کانال ارتباطی انقلابیون ایران با آمریکا اشاره می کند و می گوید:« مهم‌ترین سند و حلقه مفقوده در ارتباط با آمریكا مذاكراتی است كه مرحوم دكتر بهشتی مستقیماً با سولیوان در تهران داشته‌است. در آن زمان رهبران انقلاب از 3 كانال با آمریكا ارتباط داشتند: یكی در فرانسه بود كه مداركش منتشر شده است؛ یك كانال در ایران توسط شورای انقلاب، مهندس بازرگان، آیت‌الله موسوی اردبیلی و دكتر سحابی با سولیوان بود؛ كانال سوم ارتباط و مذاكرات مستقیم دكتر بهشتی با سولیوان بود. استمپل در كتابش هر دو كانال ارتباطی در تهران را شرح می‌دهد اما درباره مذاكره دكتر بهشتی با سولیوان چیزی ننوشته است. من در مناظره‌ای كه در اردوی تابستانی سال 1378 انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه امیركبیر با آقای مهندس عباس عبدی داشتم به او گفتم كه سفارت آمریكا را گرفتید، خب اسناد مذاكرات بهشتی با آمریكایی‌ها كجاست؟ آن جا آقای عبدی جواب روشنی به این پرسش نداد ولی بعدها در جای دیگری جواب داده و گفته است:آن چه فلانی می‌گوید درست است؛ ما اسناد مذاكرات آقای بهشتی با سولیوان را بدست آوردیم، ولی آنها را به آقای خمینی ارایه دادیم. آقای خمینی به آنها نگاه كرد و گفت آقای بهشتی عضو شورای انقلاب است و حالا لازم نیست آن‌ها را پخش كنید. این مهم است كه ببینیم مضمون آن گفت‌و‌گوها چه بوده و چه چیزی در آن سندهاست. بالاخره بعد از بیست و چند سال، آقایان باید بیایند و بگویند كه محتوای آن مذاكرات چه بوده‌است؟ ضمنا مذاكراتی كه دكتر بهشتی با سولیوان داشت بدون اطلاع شورای انقلاب بود و مهندس بازرگان و آیت‌الله موسوی اردبیلی از این مذاكره اطلاعی نداشتند…این مهم است كه همزمان با مذاكره شورای انقلاب با سولیوان،دكتر بهشتی هم جداگانه با سولیوان مذاكره می‌كرده است؛ این نیاز به یك مقدار تحقیقات بیشتر دارد. همچنان كه مشخص نیست هایزر كه به ایران آمد آیا با آقای بهشتی دیدار داشته‌است یا نه؟»(1)

انتشار سند در نشریه مجاهد
پس از بازداشت و محاکمه عباس امیرانتظام،سخنگوی دولت و سفیر ایران در سوئد در دوره مهندس بازرگان به اتهام ارتباط با مقامات آمریکایی،نهضت آزادی ایران بر انتشار متن مذاکرات دکتر بهشتی با مسوولان آمریکایی اصرار کرد و چنانکه یزدی در این مصاحبه اشاره کرده،اسنادی که در سفارت آمریکا درباره بهشتی بدست آمده بود،منتشر نشده است.درباره این اسناد دو نظر مخالف در بین دانشجویان پیرو خط امام وجود دارد،ابراهیم اصغرزاده طراح تسخیر سفارت آمریکا وجود سند مذاکره بهشتی با آمریکایی ها را تائید کرده است.وی درباره علت انتشار یا عدم انتشار اسناد سفارت آمریکا درباره شخصیت های سیاسی چنین گفته است:« ما معیارها و مكانیسمی داشتیم تا مشخص شود كه یك سند چقدر دارای اهمیت است و ارزش انتشار را دارد. بعد از اینكه دانشجویان اسناد را پیدا و ترجمه می‌كردند، آن را به شورای مركزی می‌فرستادند تا درباره انتشار آن تصمیم‌گیری شود. مطابق معیارهای مشخص‌شده، اسنادی كه درباره شخصیت‌های داخلی بود پیش از انتشار به نوعی حتما باید به اطلاع امام می‌رسید و آقای موسوی‌‌خوئینی‌ها هم در میان بچه‌ها، در این زمینه نقش انتقال‌دهنده و تصمیم‌گیرنده را داشتند… البته تفاوت داشت كه مطابق اسناد، خود فرد به دنبال رابطه با آمریكایی‌ها بوده یا آنكه آمریكایی‌ها به دنبال برقراری ملاقات با او بوده‌اند. یا اگر شرح جلسه ملاقات به جلسه بازجویی شبیه می‌شد و از حد مذاكرات دیپلماتیك و رسمی فراتر می‌رفت، تحلیل ما این بود كه در آن جلسه، تخلیه اطلاعاتی و كار جاسوسی انجام شده است. حساب چهره‌هایی كه عامل جاسوسی بودند مشخص و جدا بود. اما درباره چهره‌های سیاسی مساله متفاوت بود. برخی از آنها از موضع وادادگی مذاكره می‌كردند و برخی افراد اما از موضع اصولی و ملی.مثلا سندهایی كه به آقای امیرانتظام مربوط بود،‌ حكایت از یك ملاقات رسمی و دیپلماتیك نداشت كه وقتی آنها را در اختیار دادستانی گذاشتیم هم دادستانی یكسری ترتیباتی را برای دستگیری ایشان اتخاذ كرد. اما برخی ملاقات‌ها مثل همین ملاقات آقای بهشتی و اعضای سفارت بوده است. آقای بروس لینگن كه كاردار سفارت بود تقاضای ملاقات با آقای بهشتی می‌دهند و این ملاقات صورت می‌گیرد. صحبت‌ها در این ملاقات در حد مذاكره دیپلماتیك است و طرفین شان ملی برای خودشان قائل هستند. صحبت‌های آنها اگرچه ظاهرا محبت‌آمیز است اما كاملا دیپلماتیك است.»چنانکه اصغر زاده روایت کرده،در بین بچه های لانه بر سر انتشار سند بهشتی دودستگی وجود داشت:« معتقد بودم كه سند آقای بهشتی باید منتشر شود چون ضربه‌ای به ایشان نمی‌زند. حال آنكه برخی دوستان معتقد بودند كه انتشار این سند به ایشان ضربه می‌زند. آقای بهشتی به اعتقاد من در آن ملاقات خیلی موضع اصولی داشتند.اما به عنوان مثال آقای شیخ علی تهرانی كه برای درس اخلاق از ایشان دعوت شده بود و به سفارت می‌‌آمد و با من هم ارتباط نزدیكی در آن زمان داشت خیلی اصرار داشت كه اسنادی درباره آقای بهشتی و اعضای حزب جمهوری در لانه وجود دارد و ما باید آنها را منتشر كنیم. اما من همان زمان به آقای تهرانی گفتم كه شما اشتباه می‌كنید و برعكس انتشار این اسناد به نفع آقای بهشتی است ولی آقای شیخ علی تهرانی معتقد بود كه ما پرده‌پوشی می‌كنیم و این را یك بار در نامه‌ای هم نوشت و مدعی شد كه دانشجویان اسناد مربوط به آقای بهشتی را منتشر نمی‌كنند.» (2) سندی‌ كه مكتوب گفت‌وگوی آیت‌الله بهشتی با مقامات آمریكایی یك هفته پیش از تسخیر سفارت آمریكاست،اولین بار در اقدامی تلافی‌جویانه در صد و دومین شماره نشریه مجاهد (دوم دی ماه 59) بود كه منتشر شد.آنگاهی كه در پی پاكسازی‌ها در داخل سفارت آمریكا و اخراج برخی كه گویی نفوذی مجاهدین خلق در میان دانشجویان خط امام بودند، نشریه مجاهد به تلافی، نامه‌ای را با عنوان “ماجراهای پشت پرده گروگانگیری” منتشر كرد و در آن مطلب از مرزبندی‌ها و خودی و غیرخودی در میان بچه‌های لانه انتقاد كرد و مدعی آن شد كه شورای هماهنگی لانه، اسناد را به صورت گزینشی منتشر می‌كند.در آن مطلب در اثبات این مدعا، همین سند مورد بحث درباره آیت‌الله بهشتی به صورت كامل چاپ شده و با اشاره به اینكه دانشجویان پیرو خط امام در حاشیه این سند نوشته‌اند “در صورت خیلی محكم بودن ترجمه كامل”، متذكر شده بود: گویا از نظر دانشجویان خط امام این سند حاوی هیچ مسئله مهمی نبوده كه ترجمه كامل آن را نخواسته‌اند تا آنجا كه حتی لازم ندیده‌اند همین خلاصه را برای مردم ایران افشا كنند.