اى معلم با ايمان آگاه و آزاد! به عنوان يك دوست و همفكر و همراهت خواهش مى‏‌كنم، شما را به خدا در اين كلاس‌ها يك مشت انسان‏‌نماىِ قالبىِ خاك بر سر نسازيد. انسان بسازيد، نه يك مشت انسان‌‏نماى قالبى ابزارى.  و تو اى روحانى و اى عالم دينى، يا تو اى نويسنده و گوينده غير معمّم! با گفته‌‏ها و نوشته‏‌هايت يك مشت موجود قالبى، يك مشت انسان‏‌نمايى كه به كارخانه بزرگ اجتماع سفارش داده‌‏اند تا با فلان مدل به دنيا بيايد،  با فلان مدل بينديشد، با فلان مدل زندگى كند، و با فلان مدل بميرد، تحويل آينده نده! آينده بشريت به انسان نياز دارد؛ انسان برخوردار از شخصيت انسانى؛ انسانى كه خود را بسازد و محيط خود را. دوست ندارم ديگر معلم خود را «باغبان» بنامد. دوست ندارم ديگر معلم و مربى خود را «چوپان» تلقى كند. اين كلمات مبتذل شايسته شأن معلم نيست. نه شايسته شأن او و نه شايسته شأن آنان كه مسئول تعليم و تربيت آنهاست. معلم و مربى برترين كمك‏‌كار به انسانى است كه در حال خودساختن است.  اى معلم، اى مربى، اى عالم دينى، اى روحانى، اى مدير مدرسه، اى مدير مؤسسه، اى مدير جامعه! مبادا براى پوشاندن نقائص خويشتن به‌ اِعمال خشونت و ديكتاتورى متوسل شوى و از آزادى طبيعى ديگران جلوگيرى نمايى. گاهى معلم سر كلاس مطلبى را خوب نمى‏‌داند، يا اگر مى‌‏داند خوب نمى‌تواند بيان كند و بفهماند؛ يكى از بچه‌‏ها قيافه‌‏اش يك خرده در هم است، سرش پايين است و خوب گوش نمى‏‌دهد، يا شلوغ مى‏كند؛ آن وقت معلم متوسل به پرخاش و خشونت مى‏‌شود. براى چه؟ در حقيقت براى آنكه كمبود خودش را بپوشاند. مديران جامعه و رهبران امت‌ها هم همين‏طور؛ مديران مؤسسات هم همين‏طور؛ ناتواني‌هاى خويشتن را در ساختن و راه بردن انسان‌هاى ديگر با خشونت مى‌‏پوشانند.

نقش آزادی در تربیت کودکان، ۱۶۰-۱۵۹