نام آيت الله شهيد
دكتر بهشتي براي مردم ايران آشناست. مجاهدتهاي ايشان طي ساليان متمادي براي
به ثمر رساندن نهضت اسلامي و تلاشهاي بيوقفه در جهت تحكيم نظام جمهوري
اسلامي در ايران مشهود و مشهور است .
این سالشمار، سوانح احوال و وقایع تاریخی، سیاسی حیات 53 ساله شهید آیت الله دکتر بهشتی را از تولد تا شهادت گزارش می کند. 
دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی
پایان‌نامه دکترا
رشته: معقول
موضوع: درباره مسائل مابعدالطبیعه در قرآن
استاد راهنما: محمود شهابی
نوشته: محمد حسینی بهشتی
شهریور 1352
مقدمه رساله دکتری شهید آیت‌الله دکتر بهشتی
بسم‌الله الرحمن الرحیم
سپاس و ستایش بی‌کران از آن «او» که هستی‌بخش جهان است و پدیدآ‌ورندة انسان و درود بی‌پایان بر فرستادگان پاک و برگزیده‌اش که به راهنمایی [جهانیانی] فرستاد تا پیام فطرت‌پذیرش را بر همگان فرو خوانند، باشد که در راه حق‌جویی، حق‌گویی و حق‌پویی بیدارتر، پرشورتر و روشن‌بین‌تر گام بردارند و در برابر باطل‌گرایی‌های رنگارنگ که رهروان را همواره در معرض خطر انحراف و سقوط قرار داده، از مصونیتی بیشتر برخوردار گردند.
درود بی‌شمار بر خاتم این پیام‌آوران حق، آورندة قرآن، حضرت محمد (ص) و امامان پاک و برگزیده از دودمان او و بر همة پاکان و [نیکان] از خاندان و یارانش باد.
مقدمه:
تعالیم قرآن در زمینة «مسائل مابعدالطبیعه اساسی‌ترین بخش از معارف پرارزشی است که این گنجینة معرفت الهی در اختیار جست‌وجوگران نهاده است.»
از آن‌جا که این تعالیم در حقیقت سنگ زیربنای اسلام‌شناسی است «آگاهی بر آن‌ها نقش مؤثری در کسب آگاهی صحیح از تعالیم دیگر اسلام دارد. به همین جهت، در طول مدت چهارده قرن که از نزول این کتاب الهی می‌گذرد همواره عده‌ای از برجسته‌ترین دانشمندان و متفکران مسلمان به تحقیق و تتبع دربارة این مسائل پرداخته و در این زمینه آثاری بس ارزنده از خود به یادگار گذارده‌اند. متأسفانه این تلاش همیشه و در همة موارد از تأثیر نامطلوب پیش‌داوری‌ها، گرایش‌ها و موضع‌گیری‌های قبلی مصون نبوده است. به همین جهت در آثار دانشوران نامدار و شایان احترامی که در این زمینه تحقیق کرده‌اند گه‌گاه به جانبداری‌های تعصب‌آمیز از یک نظر در برابر نظر دیگر برمی‌خوریم که به هیچ‌وجه با ارج علمی و فکری آنان متناسب به نظر نمی‌رسد. بدیهی است که اینگونه جانبداری‌ها از ارزش تحقیقی کار این نام‌آوران کاسته و آهنگ «حق‌جویی [به شائبه]» را که شایستة هر تحقیق خالص است در آثار آن‌ها ضعیف کرده است.
کوششی نو با روشی صددرصد تحقیقی
همة کسانی که به این نقطة ضعف در کارهایی که تاکنون در زمینه شناخت معارف قرآن انجام گرفته توجه دارند احساس می‌کنند که برای شناخت چهرة واقعی اسلام در آینة کتاب و سنت باید بار دیگر کوشید و در این کوشش از روشی صددرصد تحقیقی استفاده کرد، و حداکثر تلاش را به کار برد که این تحقیق از هرگونه جانبداری، پیش‌داوری و گرایش قبلی آزاد باشد. دست زدن به یک چنین کوششی آزاد در تحقیقات مربوط به علوم طبیعی کم‌وبیش آسان است. تحقیق آزاد در علوم طبیعی اگر در آغاز کار با مشکلاتی روبه‌رو بوده است اینک راه هموار شده‌ای دارد، ولی در علوم دینی چطور؟ برای یک پژوهشگر آزاد، همواره این سئوال مطرح است که:
«آیا در شناسایی چهرة واقعی و محتوای خالص ادیان، از جمله اسلام، اصولاً ممکن است روشی صددرصد تحقیقی به کار برد که از هرگونه گرایش قبلی کاملاً آزاد باشد؟»
شرط اساسی یک تحقیق صددرصد ـ خالص است که محقق از تأثیر موافق یا مخالف اعتقاد شخصی، جهت‌گیری اجتماعی، سود و زیان مالی و غیر مالی و عوامل گرایش‌آور دیگر که در فهم و استنباط آدمی اثر می‌گذارند، آزاد باشد. آیا یک چنین آزادی در دایره تحقیق دینی اصولاً ممکن است؟ اگر محقق به یک رأی در یک مسئله دینی معتقد باشد، آیا خواه‌ناخواه پشتوانه‌های تأییدکننده آن رأی زودتر و برجسته‌تر از دلایل بطلان آن نظر او را جلب نمی‌کنند؟ و اگر چنین است پس راه حل این مشکل چیست؟ آیا تحقیق دربارة مسائل دینی را به کسانی واگذاریم که در این مسائل به هیچ یک از دو طرف مثبت و منفی معتقد نباشد؟ این کار اگر در مورد مسائل فرعی دینی تا حدودی ممکن باشد، آیا در مورد مسائل اصلی دینی، و به خصوص در اصل مسأله «دین» هم ممکن است؟ در این بخش بی‌گرایشی به یک طرف خودبه‌خود همراه با گرایش به طرف [حق] است. اگر کسی به اصل هستی خدا یا به اصل پیامبری پیامبر اسلام معتقد نباشد، این بی‌اعتقادی خودبه‌خود در زندگی او اثر می‌گذارد و سبب می‌شود که او خود را از بسیاری از تعهداتی که یک انسان مؤمن به خدا و راه انبیاء بر عهدة خویش می‌يابد آزاد بداند. در این صورت آیا چنین شخصی می‌تواند در تحقیق خود از گرایش به آن زمینة فکری که این بی‌اعتقادی او را توجیه می‌کند مصون بماند؟
به نظر ما در تحقیقات دینی اگر امیدی هست به اشخاصی است که در کار تحقیق هشیار و بر خویشتن مسلط‌اند، هرچند در صف مؤمنان راستین باشند و اعتقاداتی محکم و شسته و رفته داشته باشند. تنها اینگونه افراد می‌توانند همواره به راستی درصدد فهمیدن و شاختن باشند و این آمادگی را در خود زنده نگه دارند، که اگر حق بر خلاف چیزی بود که تا کنون بدان معتقد بوده‌اند «[مستمر]» شوند و اعتقاد راسخ و راستین را تنها شایستة رأیی بدانند که از پشتوانة دلایل قاطع برخوردار باشد.
اینگونه افراد همواره پابه‌پای دلیل پیش می‌روند و در پیروی از دلیل از هیچ چیز دیگر واهمه ندارند.
گامی به سوی این هدف
کتابی که اینک به جست‌وجوگران تقدیم می‌شود گامی است به سوی این هدف، در زمینة «مسائل مابعدالطبیعه در قرآن» که با موافقت و راهنمایی استاد عظیم‌الشأن و دانشمند بزرگوار جناب آقای محمود شهابی برای پایان‌نامة دکتری اینجانب از دانشکدة الهیات و معارف اسلامی برگزیده شده و در تهیة آن از راهنمایی‌های سودمند معظم له برخوردار بوده‌ام.
نویسنده هرگز این دعوی را ندارد که این گام را تمام و کمال، بدون هیچ عیب و نقص برداشته و از هرگونه خطا و لغزش مصون مانده است. او همین اندازه می‌تواند دلخوش باشد که با تمام وجودش خواهان یک چنین تحقیقی دربارة اسلام است و این گام را از روی چنین شوقی برداشته است و اگر کار او تنها همین ارزش را داشته باشد که قدمی نو در راه شناختن و شناساندن تعالیم واقعی قرآن، و راه‌گشای راهی نو به سوی این مقصود باشد، آن را توفیقی بزرگ از جانب خدای توفیق‌بخش می‌شمرد و او را سپاس می‌گزارد.
امیدوارم همگان در راه پرنشیب و فراز و پرپیچ و خم دین‌شناسی از هدایت الهی برخوردار و از لغزش‌های انحراف‌آور مصون باشیم.
تهران، 27 شهریور 1352
20 شعبان 1393
سیدمحمد حسینی بهشتی
